Ավետիք Իսահակյան
(Վերահղված է Աւետիք Իսահակեանից)
Ավետիք Իսահակյան (հոկտեմբերի 30, 1875, Ալեքսանդրապոլ — հոկտեմբերի 17, 1957, Երևան), հայ անվանի գրող և բանաստեղծ։
Քաղվածքներ
[խմբագրել]- Մարդ այնքան մեծ է, ինչքան որ նա ընդունակ է ուրիշներին սիրելու։
Երբ սիրում ես քո ընկերին, ավելի մեծ ես, քան եթե սիրես միայն քեզ՝ միայն քո ես-ը։
Երբ սիրում ես մի ամբողջ ժողովուրդ, ավելի մեծ ես, քան եթե սիրես միայն ընկերիդ։
Մարդկությունը սիրիր — մարդկության չափ մեծ կլինես։
Տիեզերքը սիրիր — տիեզերքի չափ մեծ կլինես։ - Մարդ պետք է բնության մեջ ապրի, բնությունն զգա...
- Զարմանալի հրաշք է հողը, հողի ուժը անսպառելի է...
Բնության մեջ մարդ իրեն բազմապատկված կզգա... - Մայրենի լեզուի բառերը մենք կը զգանք, կ՛ապրինք, իսկ օտար լեզուինը՝ կը հասկնանք, կը սորվինք եւ կը հիշենք...[1]
- Ճշմարտությունը ոտքով է գնում, սուտը՝ թևերով[2]։
- Մարդը ձգտում է նրան, ինչն անհնար է։ Հետո սկսում է ողբալ, թե ինչու՞ է անհնարը՝ անհնար[3]։
- Կյանքի սափորը լիքն է աղի ջրով, որ ինչքան խմում ես, այնքան ավելի ծարավում, այրվելով խմում վերստին և զզվում, բայց բնավ չհագենում[4]։
- Կյանքն իր ծնած պահից գրավ է դրված մահի մոտ[4]։
- Վրեժը քաղցր բան է. թող բարոյախոսներն ինչ ուզում են՝ ասեն[5]։
- Միտքը մեռցնում է զգացմունքը։
Բայց երբեմն երկուսն եղբայրացած միմյանց հետ՝ տիեզերքն են գրկում[6]։ - Բանաստեղծը, արվեստագետը իր սրտի աչքով կտեսնե ու կզգա աշխարհի իրերը, երևույթները, երևույթների հոգին, ներքին, հավերժական անփոփոխ կյանքը։
- Գրականությունը ազգի ուժն է, զենքը, հոգեկան գանձը, որով նա կռվել է թշնամիների խավարի դեմ[7]։
- Մի ժողովուրդ, որ ստեղծել է գրականություն, երբեք չի կորչի[7]։
- Մեր գրականության հավերժ շողշողացող բովանդակությունն են եղել ազատության անշեջ ծարավը, պայքարը, հայրենասիրությունը և մարդկային արժանապատվության հարգանքը[7]։
- Հայ ժողովրդի գրականությունը ազգային գոյամարտի գեղարվեստական պատմությունն է ընդդեմ իր ճակատագրի[7]։
- Գրականությունը ինքնանպատակ չէ. նա գեղեցիկ արվեստով ասված անկեղծ խոսք է՝ բարձրացնելու մարդուն, եղբայրացնելու միմյանց հետ և հոգեպես պատրաստելու իդեալական նպատակների համար[7]։
- Մեր գրականությունը բռնակալների, հարստահարողների, ջարդարարների գրականություն չէ, այլ մարտնչող, բողոքող, ազատաբաղձ ոգու՝ տոգորված աշխատանքի, հումանիզմի, արդարության վսեմ իդեալներով[7]։
- Չորս գիրք ունի հայ ժողովուրդը, որ, ինչպես չորս բարձր սյուներ, կրել են հայ ժողովրդի ոգին, նրա պայքարի իմաստը, նրա լավագույն ապագայի տենչանքները, նրա իդեալները։ Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունը», Եղիշեի «Վարդանանց պատերազմը», Նարեկացու խոսքը անմահության և հավերժության հետ և Աբովյանի «Վերքը»։ Այս նվիրական գրքի մեջ հրեղեն լեզվով արտահայտված է մեր ժողովրդի խորագին վիշտը, նրա պայքարը և անշիջանելի պաթոսը[8]։
- Գրքեր կան՝ ժողովուրդներ են դաստիարակում, բարձրացնում, կռում նրանց կամքը, պահում-պաշտպանում[9]։
- Չկա մեծ արվեստ՝ առանց մտքերի, գաղափարների, նպատակադրման։ Մեծ արվեստագետները մեծ մարգարեներ են[9]։
- Մարդկային ստեղծագործություններից բոլորից բարձրը, սուրբը, վեհն ու նվիրականը և միակը երգն է, երգը. տիեզերքը երգ է[9]։
- Ժողովրդական երգերը ժողովրդի հոգու, կյանքի, ապրումների հայելին են[9]։
- Նկարչությունը թանձրացած, նյութացած, մարմնացած բանաստեղծություն է, իսկ բանաստեղծությունը՝ վերացական, ոգիացած նկարչությունը[9]։
- Սերը մեռցնողը անմահության թշնամին է[9]։
- Մարդն է բնության իմաստը, և գեղեցիկ է ճշմարտության թագը, կատարը[9]։
- Ոճը ունեցող ժողովուրդները չեն մեռնում[9]։
- Ճարտարապետությունը բանաստեղծություն է՝ ռիթմ, բառ, իմաստ, նպատակ[10]։
- Անձնական վշտի և հրճվանքի միջոցով ներկայացնել հավաքականը. ահա արվեստը[10]։
- Մարդն այնքան մեծ է, որքան մեծ են նրա երազները։ Արվեստը երազի իրականացումն է։ Իրականությունը անցնող կյանքն է. արվեստն է հավերժականը, ճշմարիտը[10]։
- Ասում են, թե արվեստը հայրենիք չունի։ Այս ճշմարիտ է, սակայն ամեն հայրենիք իր արվեստն ունի. ամեն մի ժողովուրդ՝ իր սեփական, ուրույն արվեստը[10]։
- Ճանաչել մի ժողովրդի պատմությունը, հայրենիքը, նրա արվեստը, երգը կնշանակե տեսնել, շոշափել նրա հոգին, և երբ տեսար և ճանաչեցիր, անպատճառ կսիրես նրան, նրա հոգին և սիրտը[10]։
- Հայրենիքը՝ այդ մայրն է. ով չի սիրում իր մորը, նա չի սիրում իր հայրենիքը, և ընդհակառակը. ով չի սիրում մայրենի լեզուն, նա չի սիրում իր մոր խոսքը[10]։
- Թե հավերժական սեր լիներ, սիրո մեղրամիս չէր լինի[10]։
- Մտքի ցելերում սիրտն է սերմնացան[10]։
- Հայտնագործությունները երազանքների օվկիանի իններորդ ալիքն են[11]։
- Ընդունակությունը քայլք է, տաղանդը՝ վազք, հանճարը՝ թռիչք[11]։
- Հագուստը քայլեցնում է, գիտելիքը՝ փայլեցնում[11]։
- Թե ականջ դնես քեզ բամբասողին, կյանքդ կդարձնես վշտի անկողին[11]։
- Հայրենքին անմուրհակ պարտատեր է, հայրենասերը՝ կամավոր պարտապան[11]։
- Հոգեբանություն չիմացող ուսուցիչը անզեն որսորդի նման է[11]։
- Մի՛ լինիր կյանքում մեծ ծանրություն, աշխատի՛ր լինել ծանր մեծություն[11]։
Քաղվածքներ Իսահակյանի մասին
[խմբագրել]- Ավետիք Իսահակյանը հավերժ կենդանի կքայլի համաշխարհային պոեզիայի լուսավոր ուղիներով՝ վկայելով հայ ժողովրդի հոգու վեհությունն ու ազնվությունը[12]։
- Իսահակյանը ի աշխարհս սփռված հայության կիզակետն է, հայրենիք այցելող հայի սրբատեղին։ Նա Արարատ էր՝ Արարատի դիմաց, Էջմիածին էր՝ Էջմիածնի կողքին, Սևան էր՝ Սևանից հեռու, Մատենադարան էր՝ կանգնած Մատենադարանում։ Իսահակյանը խարիսխ էր, ուժ էր, հավատ էր, հավատամք[12]։
- Հայ ժողովուրդը նրա քնարով երգեց իր սերը՝ հանդեպ իր հողը, ցավն ու վիշտը, երազանքն ու ձախողանքը։
- ...Անտուն պանդուխտը, դեգերելով օտար ծովերում և երկրներում, անհուն սիրով և քնքշանքով է հիշում հայրենիքում թողած մորը, որի կերպարը նրա հոգում ձուլված է հայրենի երկրի բնանկարին։ Մորը նվիրված բանաստեղծություններում Իսահակյանը գտնում է անսպասելի յուրահատուկ սյուժե և վրձնում իր ներկապնակի ընտիր գույներով։
- ...Մեր ընթերցողը ճանաչում է Իսահակյանին որպես քնարերգակի, մինչդեռ նա հրաշալի պատմող է և՛ չափածոյում, և՛ արձակում[12]։
- Իսահակյանը առաջնակարգ բանաստեղծ է, թերևս այժմ այդպիսի պայծառ ու անմիջական տաղանդ չկա ողջ Եվրոպայում[12]։
- Իսահակյանը պատկանում է այն բանաստեղծների թվին, որոնք հազվադեպ են ծնվում։ Նրանով հարստանալու իրավունք ունի յուրաքանչյուր, նույնիսկ ամենահարուստ գրականություն։
- Նրա պոեզիան մի քանի տասնամյակների ընթացքում օգնել է ինձ ապրել։
- Ես համոզված եմ, որ նա կապրի դարեր ու դարեր[12]։
- Ավետիք Իսահակյանը հայ կլասիկ պոեզիայի փառավոր ավանդների օրինավոր ժառանգն ու շարունակողն է։ Միաժամանակ ինքնատիպ է նա՝ հստակ իր զգացումներով, խոհերով, անմիջականությամբ[13]։
- Իսահակյանի մոր կերպարը... ինձ համար դժվար է մատնացույց անել մի ուրիշ կերպար, որը տոգորված լինի որդիական քնքշությամբ և հայրենասիրական խանդավառությամբ մոր կերպար, որը դրա հետ միասին դառնա հայրենիքի դեմքի արտացոլումը, նրա բանաստեղծական անկրկնելի այլակերպությունը[13]։
- Նրա բանաստեղծությունները ռոմանտիկական նոր շիթ մտցրին հայ գրականության մեջ, և նրա երաժշտական հոգին ներդաշնակ բանականությամբ հորդեց պատմական հուշարձաններով հարուստ հայկական հողի վրա։ Նրա պեոզիան խորն ու զուլալ է, ինչպես Սևանի ջրերը, հրապուրիչ է, ինչպես ժողովրդի սիրած Արագածի լանջերի ծաղիկները[14]։
- Իսահակյանի լիրիկայի ուժը նրա մեջ է, որ նա իր անձնականը կարողանում է վերածել հանրայինի, իսկ այդ պարզ զգացումի մեջ նա տեսնում է անսովորը, և այդ անսովորը դառնում է այնքան սովորական, որ թվում է, թե այդ երգերը, այդ փոքրիկ ոտանավորները միշտ էլ եղել են, որ նրանք ապրում էին ժողովրդի մեջ մինչև պոետի ծնունդը, որ նա լոկ ուկնդրել, գրի է առել դրանք[13]։
- ...Նրա ողջ ստեղծագործությունը երգ է Հայաստանի անցյալի, ներկայի և ապագայի մասին։
- ...Իսահակյանի բոլոր բանաստեղծությունները կրում են իրենց վրա մեղմ ու ջերմ լույս և ներծծված են այդ լույսով։ Նրա թախիծը պայծառ է. նրա բանաստեղծական պատկերների [[[աշխարհ]]ը լուսավոր է, արևը այդ աշխարհում մայր չի մտնում...[13]
- Նա երգում է մարդուն՝ խղճալով նրան և հիանալով նրանով։ Նա երգում է սերը, և դա հնչում է, ինչպես մեղեդին «սիրո այն երգչի, որին այրեց սերը»։ Ժողովրդական երգերի և մեղեդիների գանձարանի խորքից է վերցնում իր գոհարները... Դա հայ ժողովրդի ձայնն է՝ մաքուր և հնչեղ, ինչպես լեռնային վտակը[13]։
- Մեր դարի ճակատը կրում է մի քանի բանաստեղծների պայծառ անունների դրոշմը։ Անգլիայում Կիպլինգն է, Ֆրանսիայում՝ Ապոլիներ և Էլյուար, Գերմանիայում՝ Ռիլկե, Իսպանիայում՝ Գարսիա Լորկա, Ռուսաստանում՝ Մայակովսկի և Եսենին, Հայաստանում՝ Չարենց և Իսահակյան։ Ամեն անգամ, երբ մարում էայդ կոթողներից մեկը, թվում է, թե աշխարհի լույսը պակասում է։ Բայց այն ամենը, ինչ նրանք թողել են իրենց ետևից, ստվեր չէ, այլ բոց[13]։
- ...Իսահակյանի ստեղծագործության մեջ ջարդված և բեկված բան կա, և դա հատուկ սրություն է տալիս նրա ոտանավորներին... որոնք լեցուն են տառապանքով, անհանգիստ են, ուժգին[14]։
- Վիթխարի է Իսահակյանը. դժվար է ընդգծել նրա մեծությունը. նա պոեզիայի հսկաներից է, նորագույն հայ գրականության Արարատը։
- Ես սիրում եմ նրա ստեղծագործությունը, որպես իսկական պոեզիա՝ խոր, ներշնչող։ Նա մարդկության հավերժ ուղեկիցներից մեկն է, բանաստեղծ-ժողովրդի ամենազորեղ և հստակ ձայներից մեկը համաշխարհային գրականության Պառնասում. նա Հայաստանի երգող սիրտն է։
- Հայ գրանությունը հարուստ է հիանալի պոետներով։ Ավետիք Իսահակյանը նրանց մեջ առաջին մեծության աստղերից է[14]։
- Ես խորապես սիրում եմ Ավետիք Իսահակյանի ստեղծագործությունը և նրան համարում եմ մեր ժամանակի մեծագույն բանաստեղծներից մեկը[14]։
- ...Իսահակյանը... Նրա բանաստեղծությունների խորությունն ու ազնվականությունը բացառիկ պարզությամբ հանդերձ անզուգական են։
- ...Իսահակյան... երբ լսվում է այդ անունը, շրջապատս լցվում է ոսկեզօծ լույսով։ Թոնիրների ծխի հետ Արարատը լողում է իր անշարժության մեջ... Իսկ ինչ-որ տեղ՝ ներքևում, եռում, շառաչում են կարծես Զանգուի կամ Քասախի ջրերը...
- Իսահակյանը ինձ հայտնի ամենահմայիչ պոետներից է։ Սակայն պատմել, թե ինչով է նա մեծ ու հրաշալի՝ անհնարին է, ինչպես անզոր ես պատմել, թե ինչով է գեղեցիկ Բոթհովենի այսինչ սոնատը[14]։
- Ուր էլ նետեր ճակատագիրը թափառական Իսահակյանին, նրա սիրտը միշտ հարազատ Հայաստանի լեռներում էր, նրանց կարոտով էր տրոփում։
- Նրա ողջ պոեզիան հայ ստեղծագործ ժողովրդի պրպտող ու անպարտելի հզոր հոգու փայլն էր ճառագում[15]։
- Ինձ համար նա կանգնած է միևնույն շարքում աշխարհի մեծագույն քնարերգուների հետ[15]։
- Իսահակյանը մեծ շեփորն է Հայաստանի, նրա մեծ և ողբերգական անցյալի։ Նա լիաձայն երգեց հայ ժողովրդի հերոսական պայքարի դրվագները։ Սակայն պեղելով անցյալը՝ նա գերված չէր լոկ անցյալով։ Նա գովերգեց ավերակներից հառնող Սովետական Հայաստանը, նրա աշխատանքի հերոսներին, իր տոկուն, անվախ ժողովրդին[15]։
- Ավետիք Իսահակյան. առաջակարգ բանաստեղծ, անմոռանալի Վարպետ, մեծ հայրենասեր ու ինտերնացիոնալիստ, գեղեցկության ու բարության երգիչ, իմաստուն փիլիսոփա և իր երկրին նվիրված քաղաքացի, ժողովուրդների բարեկամության ու խաղաղության երգիչ, - այսպիսին նա կմնա բոլոր նրանց հիշողության մեջ, ովքեր անձամբ ճանաչել են նրան, ովքեր սիրում են կյանքը, պոեզիան, հայրենիքը[15]։
- Գրողների մեջ փնտրեցե՛ք Ավետիք Իսահակյանին, փնտրեցե՛ք նրան Արագածի փեշերին և Երևանի զրնգուն փողոցներում, հայ մանուկների խոհուն լռության մեջ, փնտրեցե՛ք նրան մեր մեծ հայրենիքի բոլոր լայնություններում և նախկին Ղազարապատ, այսօր Իսահակյան գյուղում, երկու օր առաջ ծնված երեխայի առաջին լացի ու առաջին ծիծաղի մեջ[15]։
- Իսահակյանի պոեզիայով մենք զգացինք ժողովրդական բանաստեղծության անսպառ հմայքը։ Մեր լեռներում մինչև հիմա էլ մարդիկ նշխարի պես սուրբ են պահում «Որսկան ախպեր», «Մաճկալ ես» և այլ տասնյակ երգեր, որոնց մեղեդիները հոսել են Իսահակյանի բանաստեղծական հզոր ակունքներից։ Այդ երգերը իրենց հաց ու գինի դարձրած շատ մարդիկ դրանք համարում են հին, շատ հին ու բուն ժողովրդական՝ մեր հորովելներին, հեթանոսական ժամանակներից եկած վիպերգերին ու հայրեններին ժամանակակից։ Սա սքանչելի է...[15]
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել]- ↑ Լեւոն Լաճիկեան եւ Սուրեն Շէրիք, ed (2007). Ներբող Մայրենիին. Հեղինակային հրատարակութիւն. ISBN 978-99930-4-9203-3.
- ↑ Ա.Մ. Մանուկյան և Մ.Մ. Մանուկյան, ed (2001). Դաստիարակչական Մտքերի Հայկական Գանձարան. Զանգակ-97 հրատարակչություն. էջ 17. ISBN 99930-2-276-4.
- ↑ Ա.Մ. Մանուկյան և Մ.Մ. Մանուկյան, ed (2001). Դաստիարակչական Մտքերի Հայկական Գանձարան. Զանգակ-97 հրատարակչություն. էջ 16. ISBN 99930-2-276-4.
- ↑ 4,0 4,1 Ա.Մ. Մանուկյան և Մ.Մ. Մանուկյան, ed (2001). Դաստիարակչական Մտքերի Հայկական Գանձարան. Զանգակ-97 հրատարակչություն. էջ 38. ISBN 99930-2-276-4.
- ↑ Սուրեն Գրիգորյան, ed (2006). Ասույթներ. «Լուսաբաց հրատարակչատուն». էջ 310.
- ↑ Ալբերտ Միքայելյան և Միքայել Մարդումյան, ed (2002). Մտքի Հրավառություն. Զանգակ-97 հրատարակչություն. էջ 113. ISBN 99930-2-263-2.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 77։
- ↑ Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 77-78։
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 78։
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 79։
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 80։
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 73։
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 74։
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 75։
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Վ. Սահակյան, Ռ. Ներսիսյան, Գնահատանքի խոսքեր հայոց մեծերի մասին, Երևան, 2005, էջ 76:
