Մոգական պատմություն
«Մոգական պատմություն», հայ արձակագիր, դրամատուրգ, թարգմանիչ Կարեն Ա. Սիմոնյանի (ծնվ. 1936, մարտի 17, Երևան) ֆանտաստիկ վիպակը։
Քաղվածքներ[խմբագրել]
- Կինոն ոչինչ, վատը չէր, բայց ափսոս, նվագակցողը չկար։ Իսկ աշխարհում ավելի անհետաքրքիր ու ձանձրալի բան հազիվ թե լինի, քան թե առանց նվագակցողի կինոն է։ Նստում ես մութ դահլիճում և պաստառի վրա իրար հետևից լուռումունջ հայտնվող պատկերներ ես դիտում։ Խոսում են, լալիս են, երգում են, քանդում են, պայթեցնում են, և ոչ մի ձայն չկա։ Ասում էին, թե արդեն սկսել են էնպես անել, որ նվագակցողի կարիք չլինի։ Իբր պատկերները իրենք են խոսելու։ Այսինքն, ոչ միայն տեսնում ես, որ խոսում կամ լալիս են, այլև լսում ես ասածները կամ լացը... Լացը՝ ելի հասկանալի է։ Բայց ո՞նց են խոսելու, ո՞ր լեզվով... Չէ, լավ է, որ խոսող կինոներ դեռ չեն բերում։ Թե չէ՝ կինո նայելուց հաստատ կզրկեվինք։ Պատկերացնո՞ւմ եք, հանկարծ ու նկարը խոսի։ Մարդ ախր ծիծաղից կմեռնի։ Դրանց խոսածն ի՞նչ է լինելու, որ պաստառի տակ դրած դաշնամուրի նվագի տեղն հանի[1]։
- Որքան հասկացա, Մոպասանի առիթով տանը նույնիսկ անախորժություններ էլ էին եղել։ Մեծ մայրս պնդել էր, թե ինձ համար դեռ շուտ է նրան կարդալը, իսկ հայրս համոզված էր, որ ամեն կիրթ մարդ աշխարհի մեծ գրողերին պետք է ճանաչի առնվազն տասը-տասներկու տարեկանից։ Հետո այլևս ուշ կլինի։ Երևի հայրս իրավացի էր։ Չգիտեմ... Երևի, ճիշտ բան է, որ մինչև կյանքի առաջին մեկուկես տասնամյակը լրացնելը մարդ պետք է արդեն բավականին հարուստ հոգի ու զգայուն սիրտ ունենա, որպեսզի երկրորդ մեկուկես տասամյակը չսկսի թունավորել մյուսների կյանքը։
- Ես հավատում եմ հորս։ Դրա համար երեք զորավոր պատճառ կա։
- Առաջինը այն է, որ նա իր համոզմունքները չի չարաշահում։ Եվ ապա՝ չէի կարողանում կտրվել Մոպասանից։ Պատմվածքները նորից ու նորից էի կարդում և արդեն ահագին բան կռահել էի։ Երրորդ ու ամենագլխավոր պատճառն այն էր, որ ես տասներեք տարեկան էի[2]։
- Եվ, ընդհանրապես, անտեղի հարցեր տալու համար արդեն մի քանի անգամ կրակն եմ ընկել։ Հեց թեկուզ վերջերս, երբ ականջովս ընկավ, որ թաղի լիազոր բջնեցի Հարութը հայրենասիրաբար տեղյակ է պահել ինժեներ Ալիխանյանի թշնամական տրամադրությունների մասին։ Ես մի օր դիմացա, երկու օր... Վերջը էլ չդիմացա ու հարցրեցի, թե բջնեցի Հարութը մի խոսքով ասած՝ մատնի՞չ է, թե հայրենասեր։ Հայրս կարգին անհանգստացավ, նույնիսկ կարմրեց, բայց փորձեց հանգիստ, խախաղ ձայնով բացատրել, որ ընդհանրապես ավելորդ հարցեր չտամ։ Իսկ որո՞նք են ավելորդ հարցերը, հարցրեցի ես։ Հայրս ի՞նչ իմանար, թե որոնք են։ Ավելորդ հարցերի շրջանակը օրը-օրին մեծանում է։ Ուրեմն, ամենից ճիշտը որևէ հարց չտալն է[3]։
- Ես կարդացել էի այդ զարմանալի հեքիաթը, նույնիսկ անգիր էի հիշում, բայց խուսափում էի պատմել թոռներիս, որոնք աշխարհի բոլոր անկյուններում և բոլոր ժամանակներում ապրող իրենց տարեկիցների պես վախենում էին մութ գիշերից։ Ես նրանց չէի պատմում, որ Գիշերը միացնելիս, միանում են նաև Ծղրիդները։ Եվ Գորտերն են միանում։ Միանում են Աստղերը։ Եվ Լուսինն է միանում, մեծ ու ճերմակ Լուսինը, որ նման է պաղպաղակի[4]։
- Ապրում ես, ապրում՝ նախ հազիվ ճանաչելով աշխարհը, հետո մի կերպ կարողանում ես իրարից ոնց որ թե զատել չարը ու բարին, վարժվում ես հարմարվել, հարմարվել, լա՜վ հարմարվել քո շրջապատին, որպեսզի հանկարծ մի ավելորդ ուշադրություն չգրավես վրադ, չընկնես լուսարձակի տակ։ Հարմարվելու շնորհիվ, բոլորի հոժարաբար հաճոյանալու շնորհիվ ձեռք ես բերում ինչ-որ կայուն մի վիճակ, իհարկե, կամաց-կամաց, աննկատելիորեն կորցնելով արժանապատվությունն ու էլի շատ ուրիշ բաներ... Բայց երբ հասնում ես կյանքիդ վերջին տարիներին, չգիտես ինչո՛ւ սկսում ես խճճվել ամբողջ կյանքումդ սեփական ձեռքով հյուսած ցանցի մեջ[5]։
- Եվ ես մթան մեջ խարխափելով, հասա դռանը, շոշափելով գտա բռնակը, սեղմեցի... Բայց դուռը բացելու փոխարեն ինքս բացվեցի։
- Եվ նայեցի շուրջս։
- Պայծառ մի օր էր։
- Եվ տեսա մեծ մորս, որը թոռնիկի ձեռքը բռնած, հանդարտ ու հպարտ քայլում էր փողոցն ի վար։
- Թոռնիկը շրջվեց ու նայեց ինձ[6]։
- Մենք տարբեր մարդիկ էինք։ Դա երևում էր հենց առաջին հայացքից, թեև նրա գոյությունը իմ մեջ զգում էի ամբողջ էությամբ։ Բայց որտե՞ղ էր կատարվել սխալը... Հաջորդ պահին մտածեցի, թե գուցե ոչ մի շեղում էլ չի՞ եղել։ Գուցե այս մանչուկը շարունակվել է ինչպես որ կա, և տարիների ընթացքում առանց որևէ զգալի փոփոխության դարձել է կյանքի իր վերջին տարիներ ապրող ու ինքն իր ձեռքին մոլորված մե՞կը։ Ես մտածեցի, որ երևի հիմա, հենց այսօր պետք է, որ նրան բոթեմ, դուրս հրեմ այն արահետից, որը բերել հասցրել է ինձ։ Երևի շատ բան հարկավոր չէ։ Բավական է մի փոքրիկ ցնցեմ, որպեսզի այս մանչուկը գլխի ընկնի, որ կարելի է ապրել նաև առանց մտածելու այն մասին, թե համընկա՞վ արդյոք իր պատասխանը հարց տվողի սպասումներին...[7]
- - Ինչո՞ւ տխրեցիր,- հարցրեց մանչուկը։- Քեզ է՞լ են տանելու ուսուցչուհուդ մոտ...
- -Տխրեցի՞,- ես փորձեցի ժպտալ։- Մի՞թե տխրել եմ... Չէ՜... Մտքովս հանկարծ անցավ, թե ի՜նչ ցավալի բան կլիներ, եթե հանկարծ չհանդիպեի քեզ։
- -Չէ՜ մի...- թերահավատ ծոր տվեց մանչուկը։
- -Ազնիվ խոսք,- երդվեցի ես։- Ցավալի բան կլիներ... Որովհետև հազիվ թե երբևէ գլխի ընկնեի, որ մարդու ամենամեծ երջանկությունը նրա տառապելու ընդունակությունն է[8]։
- Հեռու-հեռուներից ականջիս հասավ մանչուկի ձայնը. «Ի՞նչ եմ դառնալու, երբ մեծանամ»։
- Գո՛րտ, ճչացի ես, առանց լսելու իմ ձայնը, դառնալու ես կանաչ գորտ, որը մութ ջրհորի խորքում, պատի ցցվածքին նստած ապրելու է իր կյանքը նույնիսկ առանց կռկռալու, որպեսզի զայրացած մեկը քար չնետի ու չխախտի սառն ու խոնավ գորտային աշխարհի անդորրը։
- Զգացի, որ սահում եմ ցած... Բաճկոնիս թևով քերում էի պատը և ճերմակ փոշի բարձրացնում։ Ահագին ուժ գործադրելով, ես բացեցի աչքերս և հանկարծ իմացա, որ բացում եմ վերջին անգամ։ Եվ վերջին անգամ տեսա շուկայի դռան առաջ նստած մի քանի ուղտերի, որոնք իրենց հզոր ծնոտներով խոտ էին տրորում ու կանացի, երկար թարթիչների կոպերի տակից երբեմն-երբեմն նայում էին շուրջը խռնված երեխաներին, որոնք անհամբեր սպասում էին, թե ո՛ւմ երեսին է, վերջապես, թքելու այդ ուղտերից մեկը[9]։